درباره «نوزادان نارس» که حفظ جانشان به همکاری مادران بستگی دارد

به گزارش شهرآرانیوز، آن یکی که ۹۵۰ گرم بود، دو روز بیشتر دوام نیاورد. قُل دیگرش، اما با یک کیلو و ۲۰۰ گرم عمرش به دنیا بود. این سرنوشت خواهران نارسی بود که در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستانی بستری شدند و مادرشان ۳۵ روز بعد، تنها یکی از دخترانش را در آغوش گرفت و به خانه برگشت. تعدادی از هزاران نوزادی که هرروز متولد می‌شوند، در دسته نارس‌ها یا زودرس‌ها قرار می‌گیرند؛ آن‌هایی که پیش از هفته‌۳۷ بارداری، یعنی قبل از بلوغ کامل اندام‌ها متولد شده یا اغلب وزنی کمتر از ۲ هزارو ۵۰۰ گرم داشته باشند و در تنفس، غذاخوردن، مبارزه با عفونت و گرم ماندن نیازمند کمک جدی باشند. این گروه از نوزادان بلافاصله بعد‌از تولد به بخش مراقبت‌های ویژه نوزادان یا ان‌آی‌سی‌یو (NICU) فرستاده و در آنجا نگهداری می‌شوند تا هر زمان جسم نحیفشان تحمل زندگی خارج از دستگاه را داشت، به خانه بروند.

مراقبت از این نوزادان نارس، هم برای سیستم بهداشتی دولت هزینه‌بر است و هم خانواده؛ و ازطرفی همواره درصدی از مرگ نوزادان به این دسته اختصاص دارد؛ البته به گفته مسئولان در سال‌های پس‌از انقلاب، مرگ این گروه از نوزادان از ۲۰ درصد به میانگین عدد ۶ رسیده‌است.

مادری برای نوزادان نارس

هفته دوم شهریور امسال، زهرا فاضلی، هفته بیست و هفتم بارداری اش را‌ می‌گذراند و هر روز با خودش حساب وکتاب می‌کرد که چند روز دیگر تا هفته چهلم و زایمانش باقی مانده است تا جگر گوشه اش را در آغوش بگیرد. درست ۱۸۹ روز از بارداری اش گذشته بود که او را در بیمارستان ام البنین (س) مشهد بستری کردند، درحالی که هیچ تصوری از تولد زودهنگام فرزندش نداشت. شاید هرگز به تولد دخترش، کیانا، کمی قبل از هفت ماهگی فکر نکرده بود. دختر کوچکش با عمل سزارین متولد شد، درحالی که فقط یک کیلو و ۹۰ گرم وزن داشت؛ توان شیرخوردن نداشت و خطر بیماری‌های دیگر تهدیدش می‌کرد. زهرا خانم مجبور بود هردو ساعت یک بار سری به بخش ان آی سی یو بزند و به دخترش با سرنگ شیر بدهد تا قطره قطره جان بگیرد. اما روز‌های اول به خوبی پیش نمی‌رفت و از دست دادن ۲۹۰ گرم برای نوزادی با آن وزن، برای والدین نگران کننده بود. پزشکان زنده ماندن کیانا را پنجاه پنجاه اعلام کرده بودند.

علی رغم اینکه کیانا کم شیر می‌خورد، مادرش شیر زیاد داشت. همین شد که مشاور شیر بیمارستان، او را با بانک شیر آشنا کرد. در رفت وآمد هایش به بیمارستان، با مادرانی آشنا شد که شیرشان کم بود و پزشکان هم شیرخشک را برای نوزادانشان ممنوع کرده بودند. هر روز شیر می‌دوشید و داخل ظرف می‌گذاشت و برای بانک شیر ارسال می‌کرد و این شده بود کار هر روزش. دعای خیر مادران در حق او، کار خودش را کرد و کیانا رو زبه روز بهتر و بهتر شد تا اینکه بعد از ۴۵ روز، وزنش به ۲ کیلو و ۱۰۰ گرم رسید و از بیمارستان مرخص شد.
زهرا خانم تأثیر اهدای شیر به نوزادان دیگر را در این مدت کوتاه در زندگی اش دیده و طعم شیرین این کار خیر زیر زبانش مزه کرده، طوری که بین فامیل و دوست و آشنا با چند مادر آشنا شده است که شیرشان کفاف بچه شان را‌ نمی‌دهد و او شیرش را بی دریغ برای فرزندان آن‌ها می‌فرستد. به گفته خودش تا زمانی که بتواند به این کار خیر ادامه می‌دهد تا جان نوزادی برای زنده ماندن در خطر نباشد.

دوقلو‌هایی که با شیر مادر جان گرفتند

خدا به آن‌ها دوقلو داده بود؛ یک پسر و یک دختر. اما خیلی کوچک بودند. عفت جعفری، مادرشان، این گونه تعریف می‌کند: از تولدشان خیلی خوشحال بودیم، اما چون در هفته ۳۰ به دنیا آمدند، بسیار کم وزن بودند و مشکلاتمان زیاد بود. برای یک نوزاد، ۳ کیلوگرم وزن، طبیعی است، درحالی که وزن پسر خانم جعفری در لحظه به دنیا آمدن یک کیلو و ۶۰۰ گرم بود و دخترش یک کیلو و ۴۰ گرم. او ادامه می‌دهد: از روز ۱۶ تیر که دوقلو‌ها به دنیا آمدند، چند ماهی گذشته است؛ با این حال نارس بودند و از همان اول تحت درمان قرار گرفتند. ساکن گناباد هستند، اما بچه‌ها در بیمارستان سینای مشهد به دنیا آمدند و به دلیل نارس بودن در قسمت ان آی سی یو بیمارستان بستری شدند.

مادرشان می‌گوید: به دلیل حساسیتی که بچه هایم به شیر خشک داشتند، از همان ابتدا پزشک استفاده از شیرخشک را منع کرد و،  چون خودم هم شیر نداشتم، با مشاوره‌های بانک شیر بیمارستان از ذخیره شیر استفاده کردیم. ۱۳ شب بیمارستان بستری بودند. وقتی وزن دخترم به یک کیلو و ۱۰۰ گرم رسید، بچه‌ها را از بیمارستان مرخص کردند. او ادامه می‌دهد: بعد از ترخیص هم شیرم کفاف بچه‌ها را‌ نمی‌داد و دو هفته‌ای بدون شیر ماندند؛ به همین دلیل مجبور شدیم که به آن‌ها شیر خشک بدهیم. اما یکی از دوقلو‌ها دچار عوارض حساسیت به شیر خشک شد و ناچار آن را هم قطع کردیم. از همان روز تا الان از بانک ذخیره، شیر می‌گیریم.

پدرشان هفته‌ای یک بار به مشهد می‌آید و ۴۰ ظرف کوچک شیر را در ظرف یخ می‌گذارد و به خانه می‌آورد. سعی می‌کنم با برنامه ریزی به بچه‌ها شیر بدهم تا جواب گوی نیازشان باشد. گاهی با خودم فکر می‌کنم اگر بانک شیر نبود، چه مشکلاتی پیدا می‌کردیم. اگر کمک این مادر‌های خیر نبود، واقعا نمی‌دانم چه اتفاقی برای بچه هایم رخ می‌داد. دعا می‌کنم بتوانیم تا هر زمان که لازم است، شیر را از بانک شیر تهیه کنیم. به لطف اهدای شیر ازسوی مادران خیر، حالا پسرش ۴ کیلو و ۶۰۰ گرم و دخترش ۳ کیلو و ۹۰۰ گرم شده است. هنوز هم هرهفته وقتی عفت خانم به مسئول بانک پیام می‌دهد که «شیر هست یا نه؟» تا جواب برسد، نصفه جان می‌شود؛ چون لحظه‌های خوابیدن نوزادانش روی تخت ان آی سی یو هنوز جلو چشمانش است و آن ر وز‌ها را از یاد نبرده است.

در ۳ سال گذشته ۱۶۰۰ نوزاد نارس از بانک شیر تغذیه شده اند

در برگه خلاصه پرونده ترخیص مادران نوشته اند: «مادر گرامی، اگر شیرتان زیاد است، در ساعات اداری با شماره ۰۵١٣٢٢٣١۰۶٢ بیمارستان ام البنین (س) تماس بگیرید.» قرار است این کار آموزش داده شود و فرهنگ سازی شود برای همه مادران؛ چه آن‌ها که فرزندشان به موقع به دنیا آمده است، چه آن‌ها که نوزاد نارس دارند و در نبود چند سی سی شیر مادر، به کودک خود به ناچار شیر خشک می‌دهند.

یکی از کمبود‌های مهم نوزادی که با چندصد گرم وزن به این دنیا می‌آید، تغذیه است؛ اغلب آن‌ها به دلیل ناتوانی در خوردن شیر با شیر خشک تغذیه می‌شوند، درحالی که استفاده از آن می‌تواند باعث بروز بیماری و حتی مرگ شود. استفاده از شیرمادر در بانک شیر بیمارستان ام البنین (س) هدف اصلی متولیان قرار گرفته است و از زمان راه اندازی بانک، همه تلاش خود را دراین زمینه انجام داده اند. فاطمه شاعرمقدم، مسئول مرکز، با افتخار می‌گوید از سال ۹۸ تاکنون در این بیمارستان، حتی یک مورد مرگ نوزاد براثر عفونت رخ نداده است.

وی می‌افزاید: بیشترین علت مرگ نوزادان نارس، عفونت روده است که وارد خون شده و علی رغم مصرف آنتی بیوتیک به مرگ نوزاد منجر می‌شود. همه بیمارستان‌ها از بانک ما، شیر تأمین می‌کنند؛ زیرا اثر آن را روی سلامت نوزادان نارس، کاهش هزینه‌های بیمارستانی و بار مالی خانواده و کاهش نگرانی درباره مرگ نوزاد دیده اند.

به گفته مسئول بانک شیر بیمارستان ام البنین (س) از مرداد سال ۹۸ تا امروز، ۲۴۰ مادر اهداکننده شیر با مرکز همکاری کرده اند و بالغ بر ۱۶۰۰ نوزاد نارس و محروم از شیر مادر با نیت خیر مادران، به رایگان تغذیه شده اند.
نوزادان محروم از شیر مادر که از بیمارستان هایی، چون هفده شهریور، هاشمی نژاد، قائم (عج)، امام رضا (ع)، سینا، مادر، رضوی، اکبر، موسی بن جعفر (ع)، بنت الهدی، امام حسین (ع)، شریعتی، امام زمان (عج)، ۲۲ بهمن، و پاستورنو، ترخیص می‌شوند، با نامه پزشک، از ذخیره بانک شیر استفاده می‌کنند.

جان نوزادان نارس، به همکاری مادران بستگی دارد

شاعرمقدم ادامه می‌دهد: درحال حاضر، ذخیره بانک حدود ۷۰ لیتر شیر پاستوریزه و غیرپاستوریزه است. برای نوزادان بستری در بخش‌های ویژه به صورت روزانه و برای نوزادان نارس در منزل، شیر‌ها به صورت هفتگی در اختیار مادران قرار‌ می‌گیرد. میزان دوام ذخیره بانک به میزان مصرف نوزادان و شیر اهدا شده از سوی مادران بستگی دارد. اگر ذخیره بانک کم شود، تنها نوزادان کمتر از ۱۵۰۰ گرم را پوشش می‌دهیم. مشکل اصلی ما مادرانی هستند که توان اهدای شیر به بانک را دارند، اما از وجود آن بی خبرند؛ البته ما مدام در بیمارستان‌ها در حال اطلاع ‎رسانی هستیم. تعداد مادرانی که به طور مستمر، شیر خود را برای بانک ارسال می‌کنند، بین ۱۵ تا ۲۰ نفر است.

وی از نوزادانی سخن می‌گوید که از شهر‌های دیگر همچون نیشابور، گناباد، فریمان و تایباد با شیر بانک تغذیه می‌شوند. والدین آن‌ها هفتگی مراجعه می‌کنند و با رعایت بانک سرما، شیر را به خانه می‌برند. بخش دیگری از سخنان مسئول بانک، به مشکلات و کمبود‌ها اختصاص دارد: نگرانی دیگر ما تأمین وسایل و تجهیزات نگهداری و پاستوریزه کردن شیر است. خیران بیمارستان خودمان در این زمینه خیلی کمک می‌کنند، اما کافی نیست. هم تأمین وسایل هم تهیه مواد غذایی برای برخی مادران نیازمندی که برایمان شیر ارسال می‌کنند، هزینه بر است.

شاعرمقدم توضیح می‌دهد: ظروف مصرفی ما دو دسته هستند؛ ظروف غیراستریل که به در منازل فرستاده می‌شود و شیر دوشیده شده را تحویل می‌گیریم که الان قیمت هر ظرف، ۳ هزارتومان بوده و یک بار مصرف است. بخش دیگر ظروف استریل هستند، مخصوص پاستوریزه کردن شیر که باید به مبلغ ۵ هزارتومان خریداری کنیم. همچنین شیشه‌هایی که با آن شیر داخل دستگاه پاستوریزه می‌شود، هر عدد ۳۰۰ هزارتومان است. بسیاری از خانواده‌هایی که از ذخیره بانک استفاده می‌کنند، برای مادران مواد غذایی می‌فرستند یا کمک مالی می‌کنند.

دلیل ۷۰ درصد مرگ نوزادان، تولد زودرس است

جانشین معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفتگو با شهرآرا می گوید: میانگین آمار‌های دانشگاه علوم پزشکی مشهد طی هفت ماه با عدد ۳ هزار و ۵۰۰ تولد نوزاد نارس، حدود ۳۰۰ مورد بیشتر از آمار‌های مدت مشابه در سال گذشته است؛ از ابتدای سال تا پایان مهر. به عبارت دیگر، امسال میانگین تولد در هر ماه، حدود ۵۲۰ نوزاد بوده است.

دکتر ایوب توکلیان، جانشین معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی مشهد، گزارشی از وضعیت تخت‌های ان آی سی یو ارائه می‌کند و در اهمیت نجات جان نوزادان نارس چنین می‌گوید: میزان مرگ ومیر نوزادان نارس در حوزه دانشگاه مشهد حدود ۶ دهم درصد است، درحالی که میانگین کشوری ۸/۶ درصد گزارش شده؛ یعنی در این حوزه، نسبت به استان‌های دیگر، مراقبت‌های بهتری انجام گرفته و شرایط مناسب‌تر است.

وی دلایل مهم مرگ نوزادان نارس را دو علت عمده عنوان می‌کند و‌ می‌افزاید: دلیل اول همان زودرس بودن تولد است که به دلیل شکل نگرفتن کامل اعضای حیاتی بدن، ۷۰ درصد مرگ ومیر‌ها را دربرمی گیرد و دسته دوم ناهنجاری‌های مادرزادی است که باعث ۳۰ درصد مرگ‌ها می‌شود.

براساس گفته‌های وی هم اکنون هزار و ۱۴۶ تخت مراقبت‌های ویژه شامل آی سی یو و سی سی یو تحت پوشش دانشگاه در حال استفاده است که ۷۶۴ مورد آن مربوط به دانشگاه علوم پزشکی مشهد و بقیه خصوصی است. وی ادامه می‌دهد: همچنین ۲۲۱ تخت ان آی سی یو در بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه (خصوصی، خیریه و...) و ۱۱۰ تخت نیز در بیمارستان‌های دانشگاهی درحال پذیرش مداوم نوزادان نارس هستند و تا زمان تصمیم گیری کمیته ترخیص، نوزاد در بخش ویژه تحت مراقبت خواهد بود.

جانشین معاون درمان دانشگاه علوم پزشکی مشهد یادآور می‌شود: امسال ۹ نوزاد نارس از بیمارستان‌های دیگر شهرستان‌ها به مشهد اعزام شدند و هزار و ۱۹۶ نوزاد نیز در بیمارستان‌های تحت پوشش دانشگاه در شهر‌های دیگر بستری بودند.

هزینه تجهیز هر تخت ویژه، ۲ تا ۳ میلیارد تومان

دکتر توکلیان اگرچه اعلام گزارش درباره کمبود تخت برای بستری نوزادان را رد می‌کند، اضافه می‌کند که بیمارستان برنامه‌هایی برای رفع کمبود‌ها دارد: درحال حاضر، مراقبت‌های کامل را انجام می‌دهیم. یکی از کمبود‌های اصلی ما نبود پرستار متخصص بخش ویژه نوزادان است که این کمبود را باید با آموزش به مادران، کمک به ترخیص نوزادان و همچنین استفاده از بانک شیر به جای شیرخشک رفع کرد.

وی یکی از دلایل مهم ناتوانی در جبران کمبود‌ها را هزینه‌های سرسام آور تخت ویژه ان آی سی یو عنوان می‌کند و‌ می‌افزاید: اکنون در حوزه تخت‌های ویژه وضعیت خوب است، اما تهیه، تجهیز، راه اندازی و تأمین نیروی هر تخت مراقبت‌های ویژه، بین ۲ تا ۳ میلیاردتومان هزینه برمی دارد که این مبلغ را با بودجه دانشگاهی به سختی می‌توان تأمین کرد؛ به همین دلیل اضافه شدن تخت‌ها زمان بر است.